Sformułowania ?przewodzić komuś”, ?być przywódcą” oznaczają, iż pewna osoba w sposób względnie trwały i przewidywalny wywiera wpływ na innych ludzi tworzących grupę lub tłum (Katz, 1973; por. też np. Le Bon, 1986). Tym samym przywództwo nie jest zjawiskiem izolowanym; bez osób poddających się wpływowi przywódcy zjawisko przewodzenia nie istnieje. Możliwość wywierania wpływu na innych ludzi jest równoznaczna ze sprawowaniem nad nimi władzy (Mika, 1981). Im więcej instrumentów oddziaływania jest w zasięgu danego człowieka i im więcej ludzi ulega jego wpływowi, tym większą ma on władzę. Istotą roli przywódczej jest to, iż przywódca zajmuje najwyższą pozycję w strukturze władzy. Władzy nie są też pozbawieni zwolennicy swego przywódcy: kreują go na swego lidera, formułują pewne oczekiwania, wywierają presję, krytykują, chwalą, wycofują swoje poparcie (np. przez zachowania wyborcze lub działania rewolucyjne). Zajmują jednak w hierarchii władzy niższą pozycję od swego przywódcy, gdyż dostępne im środki wywierania na niego wpływu są znacznie uboższe od tych, którymi dysponuje ich przywódca w oddziaływaniu społecznym (Mika, 1981).
Opisane tu cechy obustronnej zależności między przywódcą a jego zwolennikami mają charakter uniwersalny – występują w każdym typie przewodzenia. Specyfika roli przywódcy politycznego wyraża się natomiast w kilku innych właściwościach. Jedna z nich odnosi się do szczególnego rodzaju wykonywanych zadań. Wprawdzie każdy przywódca (np. nauczyciel, kierownik firmy handlowej) ma specyficzny zakres obowiązków, lecz tym, co różni przywódcę politycznego od przywódców innego typu, są znacznie bardziej zróżnicowane cele działania. Są to przykładowo: reprezentowanie interesów określonej grupy społecznej, sformułowanie bądź tylko sprecyzowanie programu działania, rozstrzygnięcie konfliktu między pewnymi ugrupowaniami, reorganizacja gospodarki i systemu prawno-administracyjnego, wyjaśnianie obywatelom znaczenia pewnych procesów politycznych (Katz, 1973; Wilkins, 1986). Równocześnie decyzje podejmowane przez przywódców politycznych mają znacznie większą rangę niż postanowienia przywódców innego typu. Wpływają bowiem na życie określonych społeczności w państwie i społeczeństwa w ogólności, a nawet na stosunki międzynarodowe. Tym samym zakres władzy przywódcy politycznego jest dużo większy w porównaniu z przywódcami niepolitycznymi.
Przywódcy polityczni dysponują także liczniejszymi i bardziej zróżnicowanymi środkami sprawowania władzy, czyli oddziaływania na zwolenników, przeciwników oraz partnerów politycznych. Mogą prowadzić negocjacje i przekonywać, uzasadniając swe racje. Swych przeciwników niekiedy ośmieszają bądź obwiniają. Rozdzielają nagrody i kary. Czasem, podejmując arbitralnie decyzje, wymuszają pewne działania. Mogą, na przykład, ściśle wyznaczyć reguły życia społecznego, wprowadzając stan wyjątkowy albo wojenny. W skrajnych zaś przypadkach stosują polityczny szantaż, a nawet wywołują militarną konfrontację (Hermann, 1986; Raven, 1990). Ostatnie z wymienionych środków oddziaływania, w odróżnieniu od wymienionych wcześniej, leżą wyłącznie w zasięgu wódców politycznych. Przywódca polityczny może więc dysponować większym i bardziej zróżnicowanym zasobem środków wywierania wpływu niż osoby przewodzące ludziom w innych obszarach życia. Ma on zatem także i pod tym względem większą władzę w porównaniu z przywódcami innego typu, jakkolwiek podkreślić trzeba, iż nie jest to władza nieograniczona; zarówno jej zakres, jak i możliwe środki oddziaływania są bowiem wyznaczone przez procedury legislacyjne obowiązujące w danym państwie.
Kolejna specyficzna cecha przewodzenia politycznego dotyczy warunków, w których przywódca prowadzi swą działalność. Są one znacznie bardziej nicowane niż w innych sytuacjach sprawowania władzy. Przywódcy polityczni zarówno pracują w małych zespołach roboczych, jak i w rozmaitych sytuacjach (np. podczas kampanii wyborczych, świąt państwowych, składanych wizyt) kontaktują się z tłumem ludzi. Przewodniczenie komisji parlamentarnej, współpraca w zespołach roboczych, prowadzenie negocjacji z innymi przywódcami stanowią przykłady sytuacji porozumiewania się ?twarzą w twarz”, kiedy to proces przewodzenia zachodzi prawdopodobnie według reguł rządzących małymi grapami, analogicznych do zasad kierowania firmą, klasą szkolną, nieformalną grupą przyjacielską, czy też obowiązujących w negocjacjach handlowych. Z kolei publiczne spotkania z ludźmi, odbywane podczas wieców, zebrań oraz za pośrednictwem prasy, radia i telewizji mogą upodabniać się niekiedy do przywództwa religijnego. W obu przypadkach przywódcy komunikują się z tłumem ludzi, nie zaś z każdym człowiekiem odrębnie, a ponadto w jednym i drugim przypadku mogą zajmować się kwestiami etycznymi (Katz, 1973). Na marginesie warto zwrócić uwagę, iż różne role przywódcze nie wykluczają się wzajemnie. Postać Chomeiniego, który próbował zreorganizować życie społeczne Iranu według islamskiego systemu wartości, może być tego najlepszym przykładem. Jest to jeden z najbardziej wyrazistych przypadków przenikania się obu ról. Omawiane zjawisko występuje także w mniej skrajnej formie; przyjęcie przez przywódcę doktryny etyczno-religijnej określać może własne cele i środki politycznego działania. Na przykład, kwestia prawnego zakazu aborcji podnoszona przez polityków w wielu państwach jest przykładem realizacji celu wynikającego z respektowania wartości religijnych.
Z powyższych rozważań wynika, iż przywództwo polityczne oprócz pewnych podobieństw do innych typów sprawowania władzy (przewodzenia małym grupom, przywództwa religijnego) przejawia także cechy swoiste. Charakteryzuje się przede wszystkim większym zakresem sprawowanej władzy, zarówno pod względem zasięgu wywieranego wpływu, jak i stosowanych ków sprawowania władzy Przewodzenie polityczne odbywa się również – w porównaniu do innych rodzajów kierowania – w znacznie bardziej zróżnicowanych warunkach społecznych; obejmują one sytuacje kontaktów międzyludzkich, tj. ?twarzą w twarz” i publicznego komunikowania się. Przywództwo polityczne jest więc zjawiskiem znacznie szerszym, bardziej złożonym i zróżnicowanym wewnętrznie niż jakikolwiek inny rodzaj kierowania.
Źródło: K. Skarżyńska (red.), Podstawy psychologii politycznej, Poznań 2002.