Mianem międzynarodowej regionalnej integracji gospodarczej określany jest proces scalania się grupy gospodarek krajowych w pewną całość. Ugrupowanie integracyjne wyodrębnione jest z otoczenia przez intensywniejsze przepływy realne i szczególne powiązania regulacyjne. W obrębie integrujących się krajów samoistne, naturalne procesy współpracy gospodarczej między krajami wzmacniane są i wspomagane przez działania władz państw-członków ugrupowania.
Motywy integracji mają charakter ekonomiczny i polityczny. Upatruje się ich w dążeniu do zwiększenia dobrobytu społeczeństw krajów członkowskich wskutek zwiększonych korzyści z intensywniejszej wzajemnej współpracy ekonomicznej, do wzrostu potencjału ekonomicznego i obronnego, do zwiększenia w stosunkach międzynarodowych znaczenia politycznego poszczególnych państw i ugrupowania jako całości.
W teorii integracji gospodarek rynkowych wyróżnia się pięć stadiów procesu integracji ugrupowania. Są to: obszar preferencyjnego handlu, strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek i unia ekonomiczna. Obszar preferencyjnego handlu polega na tym, że jego członkowie obniżają wobec siebie taryfy celne, czyli udzielają preferencji handlowych we wzajemnym handlu. W strefie wolnego handlu następuje całkowite zniesienie ceł w handlu między jej członkami. Unia celna charakteryzuje się nie tylko zniesieniem ceł w obrębie ugrupowania, lecz także ujednoliceniem ceł stosowanych przez państwa członkowskie wobec handlu z innymi krajami. Wspólny rynek to unia celna, której towarzyszy ponadto zniesienie przeszkód dla przepływów czynników produkcji (kapitału i pracy) między krajami członkowskimi. Najwyższym stadium integracji jest unia ekonomiczna, którą oprócz cech wspólnego rynku charakteryzuje daleko posunięte ujednolicenie zasad, celów i narzędzi polityki ekonomicznej państw członkowskich (tzn. polityki fiskalnej, monetarnej itd.).
Dotychczasowe doświadczenia integracyjne wskazują, że proces ten jest niełatwy i długotrwały. Z ważniejszych ugrupowań integracyjnych należy wymienić Unię Europejską (która w poprzednich fazach integracji nosiła nazwę Wspólnot Europejskich, a jeszcze wcześniej Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej) i Europejską Strefę Wolnego Handlu (EFTA). Od 1988 r. tworzy się strefa wolnego handlu między Stanami Zjednoczonymi i Kanadą (NAFTA).
Najbardziej zaawansowana w procesie integracji jest Unia Europejska, utworzona jako EWG w 1958 r. przez RFN, Francję, Włochy, Belgię, Holandię i Luksemburg. W późniejszych latach przystąpiły: Dania, Irlandia i Wielka Brytania (1973), Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986) oraz Austria, Finlandia i Szwecja (1995). Obecnie Unia Europejska znajduje się w fazie przejściowej między wspólnym rynkiem, którego zasadnicze elementy powstały po 1992 r., a unią ekonomiczną i monetarną, która w 1999 r. ma objąć 10 lub 11 państw członkowskich UE, zainteresowanych udziałem w kolejnej fazie zaawansowanej integracji i jednocześnie spełniających kryteria długofalowej stabilności makroekonomicznej.
Na odrębne potraktowanie zasługują doświadczenia quasi-integracyjne Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), powstałej w 1948 r. za sprawą byłego Związku Radzieckiego. W jej skład weszły ZSRR, Polska, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia i Węgry, a później kolejno Albania (zawiesiła udział w 1961 r.), NRD, Mongolia, Kuba i Wietnam. Deklarowane cele działania RWPG nie odbiegały od celów stawianych sobie przez EWG. Jednakże centralnie planowane systemy gospodarki krajów członkowskich RWPG musiały prowadzić do użycia zupełnie innych narzędzi polityki integracji niż w obszarze gospodarki rynkowej EWG. W konsekwencji, podobnie jak centralnie planowane gospodarki okazały się nieefektywne w perspektywie historycznej, tak i system współpracy między nimi uległ rozkładowi po 1989 r.
Źródło: R. Milewski (red.), Elementarne zagadnienia ekonomii, Warszawa 2002.