Genezy zinstytucjonalizowanej międzynarodowej współpracy policyjnej upatrywać należy w zorganizowanej w kwietniu 1914 r. przez księcia Alberta I w Monako konferencji (Międzynarodowy Kongres Policji Kryminalnej). Uczestniczyli w niej prawnicy i policjanci z 14 państw i terytoriów. Zadecydowano tam o utworzeniu organizacji międzynarodowej, zajmującej się zbieraniem i wymianą informacji z kartotek kryminalnych oraz zharmonizowaniem procedur ekstra-dycyjnych. Wybuch I wojny światowej przerwał prace nad organizacją. Dopiero na Drugim Międzynarodowym Kongresie Policji Kryminalnej, który odbył się w Austrii w 1923 r. z inicjatywy szefa wiedeńskiej policji dr. Johannesa Schobera, stworzona została Międzynarodowa Komisja Policji Kryminalnej (Commission Internationale de Police Criminelle?CIPC) z siedzibą w Wiedniu. Początkowo miała ona 14 członków, a jej pracom w pierwszym roku przewodniczyła Austria. W 1938 r., wkrótce po przystąpieniu do CIPC Stanów Zjednoczonych, kontrolę nad organizacją przejęła Trzecia Rzesza. W wyniku wybuchu wojny państwa koalicji antyhitlerowskiej uznały organizację za nieistniejącą.
W 1942 r. podobne stanowisko zajęły państwa neutralne. Siedziba CIPC i jej archiwa zostały przeniesione do Berlina, w 1941 r. prezydentem organizacji został Reinhard Heydrich, jeden z architektów planu wyniszczenia narodu żydowskiego. Niemcy prawdopodobnie wykorzystywali informacje zawarte w archiwach (które wówczas obejmowały również wyznawaną religię) do zwalczania swych przeciwników politycznych.
Powojenna historia organizacji rozpoczyna się w 1946 r., gdy na konferencji w Brukseli podjęto decyzję o wznowieniu jej działalności, przyjęto nowy statut, a na nową siedzibę wybrano Paryż. W 1956 r. CICP zmieniła nazwę na Międzynarodową Organizację Policji Kryminalnych ? Interpol (International Criminal Police Organization ? Interpol). Wcześniej nazwa Interpol była adresem telegraficznym organizacji, została jednak spopularyzowana przez mass media i w rezultacie włączona do oficjalnej nazwy. W 1966 r. organizacja otrzymała siedzibę w Saint Cloud pod Paryżem, od listopada 1989 r. kwaterę główną stanowi nowoczesny budynek w Lyonie.
W 1956 r. Interpol miał 55 członków, obecnie jest ich 181 ? ostatnio przyjęci członkowie to Afganistan i Timor Wschodni (71 Sesja Zgromadzenia Ogólnego Interpolu w październiku 2002 r.). Wyjąwszy Organizację Narodów Zjednoczonych, ICPC jest dziś największą organizacją międzynarodową na świecie pod względem liczby członków.
Interpol jest międzynarodową organizacją rządową, której zadaniem jest promowanie międzynarodowej współpracy policyjnej oraz współpraca w zapobieganiu i walce z przestępczością. Organizacja zajmuje się zbieraniem, analizą i wymianą informacji dotyczących przestępczości kryminalnej. Interpol zajmuje się wyłącznie przestępczością międzynarodową, tj. przestępczością wykraczającą poza obszar jednego lub kilku krajów członkowskich. Obecnie najważniejsze obszary zainteresowań Interpolu to bezpieczeństwo publiczne i terroryzm, przestępczość zorganizowana, produkcja i handel narkotykami, przemyt broni i ludzi, pranie pieniędzy, przestępczość finansowa i korupcja. Jedną z najważniejszych wartości, na które powołuje się organizacja, jest szacunek dla praw człowieka.
Członkiem Interpolu może zostać oficjalny organ policyjny dowolnego kraju, którego rząd zwróci się o to z prośbą do Sekretarza Generalnego, zapewni o poszanowaniu statutu organizacji i uzyska aprobatę 2/3 głosów w Zgromadzeniu Ogólnym.
Najważniejsze organy Interpolu to Zgromadzenie Ogólne, Komitet Wykonawczy i Sekretariat Generalny. Zgromadzenie Ogólne (ZO) jest naczelnym organem Interpolu. Składa się z delegatów wyznaczonych przez rządy państw członkowskich. Każde państwo członkowskie ma w Zgromadzeniu jeden głos. Zgromadzenie zbiera się raz do roku kolejno w poszczególnych państwach członkowskich (ostatnia sesja odbyła się w Kamerunie w październiku 2002 r.) i podejmuje najważniejsze decyzje związane z ogólną polityką organizacji, jej metodami pracy, strategiami działalności i rozwoju oraz funduszami (uchwalanie budżetu) oraz zatwierdzaniem porozumień zawieranych z innymi organizacjami. ZO wydaje rezolucje oraz zalecenia dla poszczególnych państw członkowskich. Do jego kompetencji należy także wybór Komitetu Wykonawczego. Decyzje podejmuje się zazwyczaj zwykłą większością głosów, w niektórych wypadkach (jak przyjmowanie nowych członków lub zmiana Statutu) wymagana jest większość 2/3 głosów. Na wniosek ZO (lub Komitetu Wykonawczego) zwołana może zostać sesja nadzwyczajna Zgromadzenia. W posiedzeniach w charakterze obserwatorów uczestniczyć mogą przedstawiciele zaproszonych organizacji, których działalność ma związek z działalnością Interpolu. ZO może ustanawiać specjalne komisje zajmujące się specyficznymi kwestiami, może również zadecydować o zorganizowaniu regionalnej konferencji pomiędzy dwiema kolejnymi sesjami.
Komitet Wykonawczy jest organem wykonawczym wybieranym przez Zgromadzenie Ogólne. Zbiera się trzy razy do roku (chociaż Statut mówi o jednym obowiązkowym spotkaniu rocznie), zwykle w marcu, lipcu i tuż przed sesją ZO. Jego zadania określa art. 22 Statutu: nadzorowanie wykonywania decyzji ZO, przygotowywanie programu sesji ZO, przygotowywanie i wysyłanie do ZO programów i projektów uważanych za użyteczne dla organizacji, nadzorowanie pracy Sekretarza Generalnego, realizacja prerogatyw przyznanych Komitetowi przez ZO. Komitet Wykonawczy może proponować poprawki do Statutu i innych dokumentów regulujących działanie organizacji. Zgodnie z art. 15 Statutu Komitet składa się z 13 członków ? prezydenta, 3 wiceprezydentów i 9 delegatów. Powinni oni pochodzić z różnych krajów, prezydent i wiceprezydenci natomiast z różnych kontynentów.
Prezydent wybierany jest większością 2/3 głosów w pierwszej lub drugiej turze albo zwykłą większością głosów w trzeciej turze na 4 lata. Wiceprezydenci wybierani są na 3 lata. Zadania prezydenta reguluje art. 18 Statutu ? przewodniczy on sesjom ZO oraz Komitetu Wykonawczego, współpracuje z Sekretarzem Generalnym, jest odpowiedzialny za zgodność działalności organizacji z decyzjami ZO i Komitetu Wykonawczego.
Sekretariat Generalny składa się z Sekretarza Generalnego i personelu administracyjnego oraz technicznego. Zadania Sekretariatu reguluje art. 26 Statutu ? zajmuje się on wprowadzaniem w życie decyzji ZO i Komitetu Wykonawczego, służy jako międzynarodowe centrum do walki z przestępczością pospolitą oraz centrum informacyjne i techniczne, zapewnia efektywne zarządzanie organizacją, utrzymuje kontakty z władzami krajów członkowskich i organizacjami międzynarodowymi, wydaje publikacje związane z działalnością organizacji, współpracuje z prezydentem organizacji, opracowuje coroczny plan pracy organizacji i przedstawia go do aprobaty ZO oraz Komitetowi Wykonawczemu. Według danych za październik 2001 r. w Sekretariacie Generalnym zatrudnione były 384 osoby z 54 państw (112 oficerów policji i 272 cywilów).
Kandydata na Sekretarza Generalnego przedstawia Komitet Wykonawczy, zatwierdza go ZO na okres 5 lat. Może być wybierany na kolejne kadencje, jednak tylko do ukończenia 65 roku życia. Artykuł 28 Statutu stanowi, iż w wyjątkowych wypadkach Komitet Wykonawczy może zwołać sesję ZO w celu usunięcia Sekretarza z urzędu. Do obowiązków Sekretarza Generalnego należy organizowanie i przewodniczenie pracy Sekretariatu oraz nadzór kierowniczy nad implementacją decyzji ZO i Komitetu Wykonawczego.
W celu zapewnienia efektywnej i trwałej współpracy w ramach organizacji, każde z państw członkowskich zobowiązane jest do stworzenia i utrzymywania Biura Krajowego (National Central Bureau), które zgodnie z art. 32 Statutu ma za zadanie utrzymywanie kontaktów z instytucjami krajowymi, odpowiednimi biurami w innych państwach członkowskich oraz Sekretariatem Generalnym. Biura analizują, magazynują i wymieniają informacje związane z obszarem działalności organizacji. Pracuje w nich obecnie ponad 3 tysiące policjantów i urzędników.
Statut Interpolu (art. 34-37) uwzględnia także rolę doradców, wybieranych na 3 lata przez Komitet Wykonawczy. Doradcy muszą być międzynarodowymi ekspertami w danej dziedzinie (zgodnej z obszarem działalności organizacji), mogą być usuwani ze stanowiska przez ZO. Ich praca ma czysto doradczy charakter, przygotowują raporty na prośbę poszczególnych organów organizacji. Mogą uczestniczyć w obradach ZO jako obserwatorzy i zabierać głos na zaproszenie prezydenta.
Roboczymi językami Interpolu są: francuski, angielski, hiszpański i arabski.
Interpol finansowany jest przez wszystkie państwa członkowskie, których rządy corocznie płacą składkę na działalność organizacji. Składkę oblicza się na podstawie Produktu Narodowego Brutto poszczególnych krajów (państwa bogatsze płacą proporcjonalnie więcej). Obecnie roczny budżet organizacji wynosi 30 min EURO.
Interpol współpracuje z licznymi organizacjami międzynarodowymi, jego rolę akcentują liczne konwencje międzynarodowe, jak np. Europejska Konwencja o Ekstradycji (1957), Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego (1998), Międzynarodowa Konwencja o Zapobieganiu Finansowaniu Terroryzmu (1999) czy Konwencja o Ustanowieniu Policji Europejskiej (Europolu) (1995).
Wśród publikacji Interpolu wymienić warto dwumiesięcznik International Criminal Police Review (oficjalny organ informacyjny, ukazywał się od 1946 do 1991 r.), Counterfeits and Forgeries (specjalistyczna publikacja ukazująca się od 1923 r., dostępna w 9 językach, zajmująca się problematyką fałszowania banknotów, czeków i innych instrumentów płatniczych) oraz International Crime Statistics (ukazująca się co dwa lata publikacja prezentująca statystyki dotyczące przestępczości międzynarodowej.
Najważniejsze projekty i zadania Interpolu (na lata 2002-2005) zdefiniowano następująco:
- Stworzenie nowego, zaawansowanego technologicznie, bezpiecznego systemu komunikacyjnego. Ogromna ilość informacji, jakimi dysponują archiwa Interpolu wymaga nowoczesnego systemu wymiany danych między państwami członkowskimi. Ostatnio, zwłaszcza pod wpływem ataków z 11 września, Interpol wprowadza nowoczesny, oparty na protokołach internetowych Globalny System Komunikacyjny 1-24/7. System ten umożliwia szybki i tani dostęp do baz danych, m.in. fotografii, odcisków palców i profilów DNA. Jest uważany za bezpieczniejszy, szybszy i tańszy od dotychczasowych rozwiązań. Już w końcu 2002 r. do systemu podłączonych było ok. 50 krajów (w tym Polska).
- Konsolidacja Centrum Dowodzenia i Koordynacji w Sekretariacie Generalnym. Chodzi o udoskonalenie działania centrum powołanego do życia po atakach z 11 września 2001 r. i usprawnienie antyterrorystycznych działań Interpolu.
- Udoskonalenie regionalnych i narodowych usług policyjnych świadczonych krajom członkowskim. W ciągu 3 lat Interpol ma zintensyfikować współpracę z Biurami Krajowymi i Biurami Subregionalnymi ? chodzi o dostarczanie pomocy finansowej strukturom krajowym i regionalnym w celu wyrównania poziomu i jakości działań organizacji ?niezależnie od jakichkolwiek kryzysów ekonomicznych czy społecznych, które mogą mieć miejsce w krajach, w których organy te się znajdują”.
Regionalizacja jest jednym z ważniejszych trendów w działalności Interpolu. W 1999 r. powołano do życia Dyrekcję ds. Koordynacji Regionalnej i Rozwoju oraz jej oddziały zajmujące się poszczególnymi regionami, odpowiednio dla Afryki, Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, Azji i Pacyfiku, obu Ameryk oraz Europy. Zadania Dyrekcji określa się następująco:
- promowanie sieci instytucji regionalnych,
- rozwijanie efektywnych sojuszy strategicznych z innymi instytucjami,
- wyrównywanie poziomu działalności Biur Krajowych.
Na 66. sesji ZO w New Delhi w 1997 r. podjęto decyzję, iż konferencje regionalne odbywać się będą regularnie dla Afryki, Azji, Ameryk oraz Europy (Europejska Konferencja Regionalna została zorganizowana po raz pierwszy w 1966 r., począwszy od 1976 r. odbywa się corocznie). Konferencje mają charakter statutowy i są uznawane jako komitety Zgromadzenia Ogólnego. Nie mają one prawa do ogłaszania rezolucji, ich rekomendacje są zgłaszane do aprobaty przez ZO.
Jednym z najważniejszych obszarów działalności Interpolu jest współcześnie problematyka związana ze zwalczaniem terroryzmu międzynarodowego. Początki realnego zaangażowania Interpolu w tej dziedzinie datują się na 1985 r., gdy na 54. sesji ZO w Waszyngtonie przyjęto rezolucję wzywającą do utworzenia specjalnej struktury wewnątrz Interpolu, zajmującej się koordynacją i udoskonalaniem współpracy w zakresie zwalczania terroryzmu międzynarodowego. Sub-Dyrekcja ds. Bezpieczeństwa Publicznego i Terroryzmu (Public Safety and Terrorism Subdirectorate ? PST) zajmuje się terroryzmem, problemem broni i materiałów wybuchowych, atakami przeciwko lotnictwu cywilnemu, piractwem morskim oraz bronią masowego rażenia. Struktura ta utrzymuje związki z wieloma organizacjami międzynarodowymi, organizuje rokroczne specjalistyczne konferencje i grupy robocze, do których zaprasza ekspertów ds. terroryzmu międzynarodowego.
Historia polskiego uczestnictwa w organizacji sięga kongresu założycielskiego w 1923 r., w którym uczestniczyli przedstawiciele Polskiej Policji Państwowej. Delegaci Polski wzięli udział w zjeździe brukselskim w 1946 r. Jednak już w 1952 r. w wyniku sporów politycznych i ideologicznych (konflikt Wschód-Zachód) przerwano wszelkie kontakty z CICP. Mimo iż wielokrotnie rozważano możliwość wznowienia realnego uczestnictwa w organizacji (Polska pozostawała jej formalnym członkiem), pierwsze kroki poczyniono ku temu dopiero w przełomowym roku 1989, a formalny wniosek o przyjęcie Polski w poczet członków Interpolu skierowany został do Sekretarza Generalnego Interpolu przez ministra spraw wewnętrznych gen. Cz. Kiszczaka 7 lutego 1990 r. Wniosek skierowano do rozpatrzenia na 59. sesji ZO Interpolu, odbywającej się od 27 września do 3 października 1990 r. w Ottawie. Polska została przyjęta do organizacji jako 174 państwo z kolei. Szefem polskiej delegacji został Komendant Główny Policji płk L. Lamparski. Wraz z przystąpieniem Polski do Interpolu w Komendzie Głównej Policji utworzono komórkę organizacyjną w randze wydziału. 1 grudnia 1991 r. wydział został przekształcony w Krajowy Oddział Interpolu Departamentu Policji. 1 sierpnia 1992 r. Oddział Interpolu stał się samodzielną jednostką policji i przyjął nazwę Krajowe Biuro Interpolu Komendy Głównej Policji, następnie w 1998 r. w związku z przekształceniami w strukturze KGP został przemianowany na Biuro Międzynarodowej Współpracy Policji. Biuro zatrudnia 45 oficerów policji, korzysta w pełni z baz danych Interpolu.
Polska zdołała w ciągu kilku lat osiągnąć prestiżową pozycję w ramach struktur Interpolu. W maju 1996 r. w Warszawie odbyła się 25. Konferencja Regionalna Interpolu (po raz pierwszy poza Europą Zachodnią), na którą przybyli przedstawiciele 41 krajów europejskich. Konferencja poświęcona została głównie problematyce walki z przestępczością zorganizowaną oraz przemytem narkotyków. W konferencji po raz pierwszy uczestniczyli prezydent oraz Sekretarz Generalny Interpolu i było to największe z dotychczasowych spotkań tego typu.
Polska pełni istotną rolę w ramach organizowanej i koordynowanej przez Interpol międzynarodowej współpracy policyjnej. Ze względu na położenie geograficzne przez Polskę przebiega wiele szlaków przerzutowych narkotyków, przez polskie terytorium przerzuca się także skradzione dzieła sztuki, nielegalnych imigrantów czy skradzione samochody. Obecnie polskie Biuro otrzymuje rocznie ponad 70 tys. zleceń do realizacji (w 1996 r. było to ok. 57 tys. zleceń, a w 1992 ? niecałe 14 tys.). Największymi partnerami zagranicznymi Biura są Niemcy, a także Rosja, Austria, Włochy, Ukraina i Stany Zjednoczone.
Źródło: T. Łoś-Nowak (red.), Organizacje w stosunkach międzynarodowych: istota-mechanizmy działania-zasięg, Wrocław 2004.