Instytucje międzynarodowe wywierają wpływ na procesy funkcjonowania i rozwoju stosunków międzynarodowych, wywołując w nich określone skutki. Można wydzielić trzy rodzaje takich funkcji: regulacyjną, stabilizacyjną oraz funkcję legitymizacyjną.
Funkcja regulacyjna
Funkcja regulacyjna polega na stwarzaniu, określaniu i wskazywaniu ram organizacyjnych oraz normatywnych dla działań i oddziaływań międzynarodowych. Można ją także nazwać porządkującą, ponieważ instytucje tworzą podstawy ładu międzynarodowego, wpływają na kształt i charakter więzi między uczestnikami, w tym także kształt ogólnego porządku międzynarodowego i porządków w różnych dziedzinach oraz zakresach stosunków międzynarodowych. Na przykład za główną funkcję prawa międzynarodowego uznaje się wskazywanie najwyższej zasady porządku międzynarodowego, tj. zasady suwerenności, oraz proklamowanie jej supremacji nad innymi konkurencyjnymi zasadami czy koncepcjami.
Pełniąc funkcje regulacyjne, instytucje stanowią ogniwo pośrednie między interesami, celami i potęgą uczestników a ich działaniami. Wpływają one na upośrednienie działań i oddziaływań międzynarodowych . Krępują bowiem swobodę uczestników, narzucają im ograniczenia w wyborze celów i metod działania, zwiększają koszty działań sprzecznych z utrwalonymi wzorcami, a czasami nawet eliminują takie działania. Jeżeli np. przewoźnik międzynarodowy nie przestrzega wszystkich standardów bezpieczeństwa lotów, określonych przez ICAO, to jego samoloty mogą nie uzyskać prawa lądowania na zagranicznych lotniskach.
Można więc powiedzieć, że instytucje wpływają na upodobnianie się działań poszczególnych uczestników, ograniczają ich partykularyzm i żywiołowość ich oddziaływań. Te funkcje instytucji są szczególnie widoczne w organizacjach między-narodowych. Na przykład zneutralizowana asymetria potęgi państw w ramach Konferencji Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), znajdująca wyraz w demokratycznej procedurze podejmowania decyzji (1 państwo = 1 głos), sprzyjała pewnemu dostosowaniu działań krajów o rozwiniętym rolnictwie do interesów państw słabo rozwiniętych.
Podobne zjawiska można też zauważyć poza organizacjami międzynarodowymi. Ich przykładem były m.in. stosunki amerykańsko-radzieckie, prowadzone z pewnym umiarem i ostrożnością opierające się na zespole zasad oraz norm formalnych i nieformalnych, porządkujących i chroniących ich status mocarstwowy, rozgraniczających wpływy, ułatwiających rozwiązywanie sporów, łagodzenie napięć oraz zapobiegających bezpośrednim konfliktom.
Trzeba też podkreślić, że instytucje międzynarodowe stwarzają nowe możliwości porozumiewania się państw i uczestników pozapaństwowych oraz rozwiązywania spornych spraw. Na przykład organizacje międzynarodowe, dzięki stabilnym regułom gry oraz dostarczanym państwom informacjom, ułatwiają wzajemnie korzystne porozumienie. Nieprzypadkowo zatem olbrzymia liczba umów i norm międzynarodowych jest wypracowywana na forum organizacji międzynarodowych, w ramach ich działalności regulacyjnej (np. pakty praw człowieka zastały przygotowane w ONZ, powszechne porozumienia w sprawie ceł i handlu osiągane były na forum GATT, tzw. rundy GATT). Można ogólnie powiedzieć, że wszystkie zinstytucjonalizowane formy współpracy służą osiąganiu porozumienia i wypracowywaniu kompromisowych rozwiązań. Pełnią one więc także zadania mediacyjne i służą łagodzeniu napięć oraz rozwiązywaniu sprzeczności między uczestnikami. Trzeba też wspomnieć o sądach międzynarodowych (np. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości), których głównym zadaniem jest rozstrzyganie sporów międzynarodowych.
Funkcja stabilizacyjna
Funkcja stabilizacyjna instytucji polega na utrwalaniu i ochronie status quo w tych dziedzinach i sferach stosunków międzynarodowych, które są zinstytucjonalizowane. Tak więc, wspomniana już zasada suwerenności nie tylko wyznacza kształt porządku międzynarodowego (wielość i równość suwerennych podmiotów, decentralizacja, brak hierarchii), ale także zabezpiecza go i umacnia. Zapewnia ochronę suwerenności wszystkim państwom, rozgranicza poszczególne suwerenności i stanowi podstawę pozostałych instytucji międzypaństwowych (np. organizacji międzyrządowych).
Można też zauważyć, że niektóre instytucje utrwalają takie rozwiązania (stany rzeczy), które rozmijają się w pewnym sensie z rzeczywistym stanem środowiska międzynarodowego. Innymi słowy, przedłużają one w określonych wymiarach trwałość status quo. Na przykład grupa stałych członków Rady Bezpieczeństwa nie zmieniła się od zakończenia http://www.stosunki-miedzynarodowe.pl/referaty/druga-wojna-swiatowa.html”>II wojny światowej, chociaż dokonała się w tym czasie, a szczególnie w ostatnich dziesięcioleciach, wyraźna zmiana układu sił na świecie.
Omawiając ten rodzaj funkcji należy dodać, że instytucje międzynarodowe stabilizują też wzajemne oczekiwania uczestników i zwiększają ich poczucie pewności w środowisku międzynarodowym. Jeżeli zatem porozumienie rozbrojeniowe przewiduje rozbudowane systemy weryfikacji jego postanowień, to każda strona tego porozumienia może spodziewać się zagranicznej kontroli. Ponadto ma ona prawo oczekiwać, że inni będą postępować zgodnie z ustalonymi normami.
Funkcja legitymizacyjna
Funkcja legitymizacyjna polega na tym, że instytucje potwierdzają uzasadniają i usprawiedliwiają określone wartości, interesy, cele i działania . Funkcję tę można rozpatrywać w dwóch aspektach. Po pierwsze, wszelkie utrwalone wzorce legitymizują wszystko, co jest z nimi zgodne lub przynajmniej niesprzeczne. Na przykład uzgodnione w ramach KB WE/OB WE normy w zakresie przestrzegania praw mniejszości, usprawiedliwiają cele i działania Polski dotyczące poprawy położenia ludności polskiej na Litwie czy Białorusi. Instytucje są zatem także wskazówką dla działań i punktem odniesienia do formułowania ocen odnoszących się do zachowań innych uczestników. Określają one również, jakie działania mogą spotkać się z aprobatą zagranicy, a jakie z jej dezaprobatą i przeciwdziałaniem. Na przykład sprzeczny ze zobowiązaniami brak zgody Korei Północnej na inspekcję jej obiektów nuklearnych przez ekspertów Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej wywoływał negatywne reakcje zagranicy (napływ wniosków zagranicy o inspekcję, naciski na IAEA, by nakłoniła Koreę do postępowania zgodnego ze zobowiązaniami itp.).
Po drugie, funkcje legitymizacyjne pełnią także decyzje organizacji międzynarodowych. Wyrażają one zbiorowe poparcie, uznanie lub akceptację określonych wartości, norm, interesów, działań i procesów. Na przykład ONZ legitymizowała m.in. interesy rozwojowe krajów rozwijających się, działania na rzecz nowego ładu międzynarodowego czy proces dekolonizacji. Była ona także płaszczyzną stałej i uporczywej legitymizacji zasad suwerenności i równości państw oraz demokratycznego porządku międzynarodowego. Łagodziła w ten sposób niedostatki systemu Narodów Zjednoczonych oraz podnosiła koszty imperialnej polityki i rywalizacji wielkich mocarstw.
Trzeba też podkreślić, że legitymizacja organizacji, szczególnie tych o powszechnym charakterze i szerokich kompetencjach, wprowadza czasami i sankcjonuje zmiany innowacyjne w życiu międzynarodowym. Dowodem tego była m.in. długo?trwała legitymizacja dekolonizacji, dokonywana przez system NZ. Doprowadziła ona do wykształcenia się swoistego reżimu dekolonizacyjnego i reinterpretacji nie?których zasad Karty Narodów Zjednoczonych (np. ograniczyła zakres zasady niestosowania siły) oraz patronowała i wspierała procesy wyzwalania się i powstawania nowych państw. Również w ramach ONZ, ale także organizacji wyspecjalizowanych systemu NZ, grupa krajów rozwijających się zabiegała o międzynarodowe poparcie dla głębokich przekształceń w dziedzinie międzynarodowych stosunków gospodarczych. Jakkolwiek nie osiągnęła swego głównego celu (zasadniczej przebudowy stosunków gospodarczych w kierunku korzystnym dla słabszych i biedniejszych państw), to jednak nie należy lekceważyć jej oddziaływań. To właśnie m.in. dzięki tej grupie państw i legitymizacji jej celów przez system Narodów Zjednoczonych sprawy rozwoju uznane zostały za jeden z głównych problemów współczesnego świata.
Państwa przypisują spore znaczenie legitymizacyjnej funkcji organizacji. Oczekują na zbiorowe uznanie i akceptację różnych stanowisk, roszczeń i sytuacji. Poparcie organizacji daje im poczucie pewności, pomaga osiągać własne cele, jest też punktem odniesienia dla działań i ocen odnoszących się do innych. Funkcja legitymizacyjna wielu organizacji uległa takiemu utrwaleniu i wzmocnieniu, że państwa liczą na ich poparcie w coraz szerszym zakresie spraw. W związku z tym zdarza się, że państwa zachowują się tak, jakby bez poparcia organizacji nie mogły samodzielnie działać i rozwiązywać problemów. Obawiają się bowiem, że jednostronna aktywność nie spotka się z przychylnością zagranicy i podwyższy koszt prowadzonej polityki.
Źródło:E. Haliżak, R. Kuźniar (red.), Stosunki międzynarodowe: geneza, struktura, dynamika, Warszawa 2006