Zagłada wilgotnych lasów równikowych

przez | 16 lipca 2010

Wśród roślinności Ziemi wilgotne lasy równikowe wyróżniają się wyglądem, bogactwem składu gatunkowego i rodzajem zajmowanych siedlisk. Są one najbardziej urozmaiconymi i złożonymi pod względem struktury lasami na Ziemi. To w ich przypadku termin „bioróżnorodność” nabiera szczególnego znaczenia – nie mają sobie równych pod względem bioróżnorodności genetycznej, gatunkowej i ekosystemowej. To tym lasom, środowisku, w którym występują, i które współtworzą grozi zagłada.

Współcześnie największą powierzchnię wilgotne lasy równikowe zajmują w Ameryce Południowej, ok. 58% ogółu zajmowanej przez nie powierzchni. Lasy te rosną przede wszystkim w nizinnej części dorzecza Amazonki, na północnych stokach Wyżyny Brazylijskiej, na wschodnich stokach Andów i południowych stokach Wyżyny Gujańskiej. Mniejsze płaty wilgotnych lasów równikowych porastają północne stoki Wyżyny Gujańskiej i zachodnie stoki Kordyliery Zachodniej Andów Północnych. Znikomą powierzchnię zajmują w Ameryce Środkowej. W Afryce wilgotne lasy równikowe występują głównie w Kotlinie Konga, aż po góry Mitumba na wschodzie oraz nad Zatoką Gwinejską – u podnóży Wyżyny Górnogwinejskiej. Mocno przetrzebione występują też na wschodnim Madagaskarze oraz Maskarenach, Seszelach i Komorach. Na afrykańskie wilgotne lasy równikowe przypada ok. 19% ogółu zajmowanej przez nie powierzchni. W Azji wilgotne lasy równikowe nie tworzą zwartych i rozległych kompleksów, tak jak w Afryce, a zwłaszcza w Ameryce Południowej. Ich udział w ogólnej powierzchni wilgotnych lasów równikowych wynosi ok. 22%. Płaty tych lasów zachowały się w Ghatach Zachodnich (na skraju Półwyspu Indyjskiego), na południu wyspy Cejlon, na Nizinie Hindustańskiej, w górach Patkaj i Arakańskich oraz w pasie wybrzeża Półwyspu Indochińskiego wraz z Półwyspem Malajskim. W wyspiarskiej części południowej Azji wilgotne lasy równikowe występują głównie w archipelagach Malajskim i Filipińskim, a w Oceanii przede wszystkim na Nowej Gwinei i pozostałych wyspach Melanezji. Australijskie wilgotne lasy równikowe zajmują wyłącznie północno-wschodni skraj półwyspu Jork.

Wilgotne lasy równikowe występują współcześnie na obszarze od 12 do 14 min km”. To mniej więcej połowa aktualnego potencjalnego zasięgu tych lasów. Różnica, w komentarzach różnych autorów, wiąże się z zaliczaniem (bądź nie) do wilgotnych lasów równikowych lasów wtórnych. Tempo kurczenia się ich zasięgu jest duże. Dane FAO pozwalają szacować je na 70 000 km2 rocznie. Niektórzy badacze podnoszą tę wartość do 140 000 km2, a nawet 200 000 km2 rocznie. W tym przypadku rozbieżności dotyczą rozumienia terminu wylesianie. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) to „…a complété clearing of tree formations and their replacement by non-forest uses… ” (całkowite usunięcie lasu i zastąpienie go przez użytki nieleśne), podczas gdy dla Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) oraz WWF wylesianie to „…degradation of entire forest ecosystem involvmg wildlife species, genepools, climate and biomas stocks… ” (degradacja ekosystemu leśnego wraz ze zwierzętami, zasobami genetycznymi, klimatem i produkcją biomasy). Tak więc, na pytanie o współczesny zasięg wilgotnych lasów równikowych oraz o rozmiary i tempo ich ustępowania stosunkowo łatwo jest uzyskać odpowiedź w kategoriach ilościowych, ale jej wiarygodność jest dyskusyjna. Inaczej z przyczynami zmiany zasięgu wilgotnych lasów równikowych.

Niewątpliwie pewną rolę odgrywają przyczyny naturalne. Można mówić o powolnych, długookresowych zmianach klimatu, które mogą wpływać na zanik lasów z siedlisk najmniej sprzyjających ich istnieniu, a także o klęskach żywiołowych (pożarach, huraganach, suszach, powodziach), erozji bocznej rzek, ruchach masowych (osuwiskach), erupcji wulkanu. Następstwa tych naturalnych zjawisk mogą być spotęgowane przez różne zmiany środowiskowe wywołane przez człowieka. Tak, czy inaczej, następstwa klęsk żywiołowych mają raczej lokalny wpływ na zmiany zasięgu wilgotnych lasów równikowych.

Większą rolę we współczesnych zmianach zasięgu wilgotnych lasów równikowych odgrywają przyczyny antropogeniczne. Wśród działań prowadzących bezpośrednio do eliminacji lasu można wskazać następujące:

  1. wędrowne rolnictwo żarowe (wszędzie, gdzie lasy takie występują i jest praktykowane rolnictwo);
  2. produkcja węgla drzewnego lub zbieranie drewna opałowego (wszędzie);
  3. ekstesywny chów bydła (poza obszarem występowania muchy tse-tse, głównie w Ameryce Południowej);
  4. komercyjny wyrąb lasów – eksploatacja lasów w celu uzyskania drewna, przede wszystkim najszlachetniejszych jego gatunków (wszędzie);
  5. wycinanie lasów w celu udostępnienia złóż surowców mineralnych, budowy zapór dla elektrowni wodnych, budowy dróg i innych elementów infrastruktury (wszędzie).

Każde z tych zachowań ekonomicznych odbywa się w konkretnych warunkach społecznych, gospodarczych i politycznych. Należy do nich szybki wzrost liczby ludności z towarzyszącym jej ubóstwem, niedożywieniem, analfabetyzmem, chorobami i niskim bezpieczeństwem socjalnym. Istotne znaczenie ma także ogólna sytuacja gospodarcza świata, w którym istnieją państwa zależne, zadłużone, pozbawione dostępu do nowoczesnych technologii, w pewnym sensie skazane na rabunkową eksploatację własnych zasobów naturalnych, także wilgotnych lasów równikowych. Inną grupą przyczyn nadmiernej presji na zasoby środowiska jest uwikłanie w politykę społeczną i gospodarczą rządów krajów mających na swym terytorium wilgotne lasy równikowe. Można wśród nich wskazać:

  • niesprawiedliwy podział ziem uprawnych, brak reform rolnych lub błędy w ich przeprowadzaniu (głównie Ameryka Południowa);
  • niewłaściwą politykę podatkową i kredytową stymulującą złą gospodarkę lasami (wszędzie);
  • źle pomyślane programy kolonizacji rolniczej i towarzyszące im nie kontrolowane migracje (Ameryka Południowa, Archipelag Malajski, Nowa Gwinea);
  • rugowanie drobnych rolników z uprawianych przez nich ziem w następstwie mechanizacji wielkich gospodarstw rolnych, zakładania plantacji lub innych zmian sposobu użytkowania ziemi (wszędzie);
  • swoistą politykę wielkich krajowych i międzynarodowych kompanii i korporacji finansowo-przemysłowych (wszędzie);
  • korupcję, umożliwiającą nielegalną, nadmierną eksploatację zasobów naturalnych (wszędzie).

Wszystkie następstwa kurczenia się zasięgu wilgotnych lasów równikowych nie są możliwe do ogarnięcia. Wydaje się, że najbardziej istotne, a mało doceniane, jest zagrożenie spadkiem bioróżnorodności na poziomie genetycznym i gatunkowym oraz możliwość wystąpienia niekorzystnych zmian klimatu na obszarach znacznie rozleglejszych niż strefa klimatów równikowych, gdzie lasy równikowe występują. Niedocenianym zagrożeniem są niekorzystne zmiany środowiska życia wielu, niestety coraz mniej liczebnych, ludów tubylczych, ich kultury i życia ich samych.

Źródło: Jerzy Makowski (red.), Geografia regionalna świata, Warszawa 2006.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *