Wielką literą pisze się bezwyjątkowo kilka podgrup nazw osobowych. Są to przede wszystkim imiona i nazwiska ludzi: Jan Kasprowicz, Leopold Staff, Stefan Żeromski, William Shakespeare albo William Szekspir, Lucy Maud Montgomery itd Zasada ta odnosi się również do imion zdrobniałych: Adaś, Boguś, Kasia, Mareczek itd. W nazwiskach wieloczłonowych każdy samodzielny człon zaczyna się od wielkiej litery, przy czym w różnych typach nazwisk azjatyckich i afrykańskich występują segmenty łączące o różnej funkcji, które wymagają litery małej.
Również pseudonimy i przydomki, które tak jak nazwy jednostkowe identyfikują konkretną osobę, wymagają wielkiej litery na początku każdego członu samodzielnego semantycznie i składniowo: Rudy, Stary, Siedzący Byk, Chrobry, Kędzierzawy, Ryszard Lwie Serce, Maurycy Zych, Al Legro. Jeśli w skład przydomka wchodzi przyimek, to piszemy go małą literą: Jan z Czarnolasu, Zbyszko z Bogdańca, Jan bez Ziemi, Leonardo da Vinci itd.
W niektórych utworach literackich użyto rzeczowników pospolitych w funkcji imion czy nawet nazwisk pewnych postaci. Przykładowo: w Panu Tadeuszu Adama Mickiewicza występują m.in. Podkomorzy, Hrabia, Asesor, Rejent, Wojski. W kontekście utworu, a zatem również w tekstach odnoszących się do tego poematu, te wyrazy należy potraktować jak przydomki czy pseudonimy i pisać wielką literą. Warto zauważyć, że Cześnik (czyli Maciej Raptusiewicz) z Zemsty Aleksandra Fredry piastował urząd cześnika, a Rejent Milczek był rejentem – pisownia wygląda na fakultatywną, ale odpowiednie rozwiązanie wybieramy zależnie od informacji, która dotyczy albo postaci (zalecana wielka litera), albo stanowiska (tylko mała litera). W Panu Tadeuszu Wojski był wojskim, którego nazwisko brzmiało Hreczecha.
Bliskie nazwiskom są nazwy dynastii: Andegaweni, Jagiellonowie, Piastowie, Przemyślidzi, Sasi, Walezjusze, Wazowie itd. Podobnie pisze się nazwy przedstawicieli dynastii, używane rzadziej (w liczbie pojedynczej): Jagiellon, Sas itd.
Podgrupą dużo trudniejszą pod względem ortograficznym są nazwiska ludzi użyte w znaczeniu przenośnym – na zasadzie metonimii, a zatem jako nazwy dzieł, których ci ludzie byli autorami, np.: Kossak (obraz namalowany przez któregoś z Kossaków – wielkich polskich malarzy: Wojciecha, Juliusza lub Jerzego), Doroszewski (środowiskowe określenie jedenastotomowego Słownika języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego, por. sprawdzać coś w Doroszewskim). Zauważalną frekwencję w tekstach mają zwłaszcza nazwiska pisarzy oznaczające ich spuściznę, jak w zdaniach: Lubię Mickiewicza albo Przeczytał trzykrotnie całego Norwida. W tych kontekstach literackich użycie wielkiej litery jest obligatoryjne, w innych – pojawiają się wątpliwości natury ortograficznej, zwłaszcza gdy taka metonimia wykorzystuje wykładniki liczby mnogiej: Na ścianie wiszą dwa (?) Malczewskie. Zmiana końcówki fleksyjnej na niemęskoosobową jest argumentem pozwalającym rozważyć użycie małej litery, niemniej jednak tradycja ortograficzna i leksykograficzna każe użyć litery wielkiej.
O ile imiona, nazwiska, a nawet pseudonimy są nazwami własnymi, o tyle status pozostałych podgrup z tego rozdziału nie jest oczywisty. W polskiej ortografii wielka litera na początku wyrazu nie przesądza o tym, że mamy do czynienia z nazwą własną. I odwrotnie: pierwsza mała litera rzeczownika nie rozstrzyga o jego przynależności do klasy rzeczowników pospolitych. Wiele zależy tu od przyjętej koncepcji nazw własnych. Występowanie rzeczownika w formach liczby mnogiej sugeruje zwykle, że jest on nazwą pospolitą, nawet jeśli jego pierwsza litera jest wielka. Właśnie tak piszemy nazwy mieszkańców planet (obu płci): Ziemianin, Ziemianka, Marsjanin, Marsjanka, Wenusjanin, Wenusjanka itd., które poza Ziemianami odnoszą się do istot będących wytworem fantazji. Następną podgrupę tworzą nazwy mieszkańców części świata (mężczyzn i kobiet): Afrykanin, Apykanka, Australijczyk, Australijka, Amerykanin, Ameiykankau, Azjata, Azjatka, Europejczyk, Europejka. Nazwy męskie utworzono od nazw kontynentów, a nazwy żeńskie – od nazw męskich.
Wątpliwości nie budzi zwykle pisownia wielką literą nazw mieszkańców i (utworzonych od nich) nazw mieszkanek państw: Albańczyk, Albanka, Bułgar, Bułgarka, Cypryjczyk, Cypiyjka, Duńczyk, Dunka itd. Trzeba zaznaczyć, że ta zasada odnosi się również do mieszkańców miast antycznych (tzw. polis), które miały status państwa: Ateńczyk, Atenka, Kartagińczyk, Kartaginka, Rzymianin, Rzymianka, Spartanin, Spartanka, Tebariczyk, Tebanka itd. Piszemy zatem: starożytni Rzymianie, ale współcześni rzymianie (mieszkańcy miasta). Wariant ortograficzny użyty w kontekście typu starożytni rzymianie jest rzadki, a poprawny okazuje się wtedy, gdy piszący ma na myśli mieszkańców tylko antycznego Rzymu – samego miasta.
Kilka wyrazów brzmiących (we wszystkich formach fleksyjnych lub w ich większości) tak samo jak nazwy mieszkańców lub mieszkanek państw należy do zbioru rzeczowników pospolitych {amerykanka, polka, prusak, szwajcar, węgierka). Inne – o czym wspomniano powyżej – odnoszą się do mieszkańców współczesnych miast nazywających się tak samo jak antyczne albo nawet współczesne państwa (ateńczyk, atenka, brazylijczyk, brazylijka, meksykanin, meksykanka, rzymianin, rzymianka).
Podobną podgrupą są nazwy członków ras, szczepów i narodów (zarówno mężczyzn, jak i kobiet): Aztek, Bałt, Celt, Dziadoszanin, Eskimos, Eskimoska, Gal, Germanin, Flamand, Indianin, Indianka, Murzyn, Murzynka, Papuas, Słowianin, Słowianka, Tunguz, Zulus itd. Nazwy żeńskie z tej grupy – poza podanymi – mają niewielką frekwencję w tekstach, niekiedy są potencjalizmami morfologicznymi.
Na szczególną uwagę zasługują wyrazy: Murzyn, Murzynka (ludzie rasy czarnej), Żyd, Żydówka (ludzie narodowości żydowskiej), Metys, Metyska (Indianie z domieszką krwi białej), Pigmej, Pigmejka (członkowie szczepu). W zasobie polskiego słownictwa istnieją ich odpowiedniki morfologiczne pisane małą literą, mające zupełnie inne znaczenia i bezdyskusyjnie będące wtedy rzeczownikami pospolitymi.
Wątpliwości ortograficzne mogą budzić rzeczowniki (a nie przymiotniki, określające np. rzeczownik człowiek i bezdyskusyjnie wymagające małej litery) biały, czarny, żółty, odnoszące się do ludzi różnych ras. Pisownia małą literą jest uzasadniona – są to określenia, nie zaś oficjalne nazwy ras. Tak podawały i podają słowniki ortograficzne. Różnice stanowisk obserwujemy natomiast w odniesieniu do następnej podgrupy rzeczowników oznaczających osoby.
Od połowy lat dziewięćdziesiątych XX w. w warszawskim środowisku językoznawczym trwała dyskusja na temat pisowni zabarwionych pejoratywnie (obraźliwych lub w najlepszym razie lekceważących) określeń używanych wobec członków narodów: angol, chinol, japoniec, pepik, polaczek, nisek, szkop, szwab, wietnamiec, żabol, żydek itd. Wyrazy te i im podobne w ogóle nie powinny być używane. Jeśli jednak zajdzie potrzeba ich napisania, np. w dialogach powieści, w której jedna z postaci jest szowinistą, lepiej użyć litery małej – ponieważ nie są to nazwy mieszkańców państw czy członków narodowości, ale jedynie krzywdzące określenia. Za tradycyjną pisownią wielką literą przemawia argument morfologiczny, którego ważność wypada w tej sytuacji uchylić.
Inną podgrupą nazw osobowych, która może się stać przyczyną wahań ortograficznych, są męskie i żeńskie nazwy mieszkańców regionów, prowincji czy innych krain geograficznych całego świata, zapisywane oczywiście wielką literą: Bawarczyk, Bawarka, Galicjanin, Galicjanka, Kaszub, Kaszubka, Kurp, Kurpianka, Mazowszanin, Mazowszanka, Normandczyk, Normandka, Ślązak, Ślązaczka, Westfalczyk, Westfalka, Wielkopolanin, Wielkopolanka itd. Wiele kłopotów sprawiają jednak piszącym rodzime rzeczowniki typu Krakowianin, Krakowianka, Katowiczanin, Katowiczanka itd. Pisane wielką literą oznaczają mieszkańców regionów (Krakowskiego, Katowickiego itd.). Pisane małą literą odnoszą się do mieszkańców odpowiednich miast (Krakowa, Katowic itd.).
Źródło: T. Karpowicz, Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.